Nguyên nhân, bối cảnh và diễn biến tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945

  Lịch Sử
khởi nghĩa cách mạng tháng 8

Tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945 được xem như một biểu tượng mẫu mực của khoa học và nghệ thuật chính trị. Thành công của cách mạng tháng Tám chính là một trang sử vàng vẻ vang – mốc son chói lọi trong lịch sử đấu tranh của dân tộc ta. Cuộc khởi nghĩa đã đưa nước ta thoát khỏi ách gông cùm, nô lệ suốt 15 năm đằng đẵng để bước vào kỷ nguyên mới – kỷ nguyên độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội. 

Cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945 đã cho thấy tinh thần đấu tranh kiên cường đầy bất khuất của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Vậy bối cảnh lịch sử của cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945 là gì? Diễn biến, kết quả, ý nghĩa, nguyên nhân thắng lợi cùng bài học kinh nghiệm cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945 như nào? Hãy cùng DINHNGHIA.INFO tìm hiểu qua bài viết dưới đây nhé!.

Bối cảnh lịch sử của cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945

Nắm bắt được thời cơ chín muồi, chớp thời cơ quyết đoán 

Thời cơ chín muồi được xem là một trong những nhân tố dẫn đến sự thành công của cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945. Có thể nhận thấy, yếu tố quan trọng bậc nhất đó là nghệ thuật chuẩn bị lực lượng và nắm bắt, chớp thời cơ một cách quyết đoán của Đảng ta. Hay nói cách khác, thành công của cách mạng tháng Tám 1945 đến từ thời cơ chín muồi mà Đảng ta đã nhanh chóng nắm bắt được.

  • Cuộc chiến tranh thế giới thứ hai đã bước vào giai đoạn cuối ở năm 1945. Hồng quân Liên Xô liên tiếp giành thắng lợi trên chiến trường châu ÂU, giải phóng nhiều nước và tiến thẳng vào sào huyệt của chủ nghĩa phát xít Đức tại Béc lin.
  • Ngày 9/5/1945 là một ngày lịch sử đáng nhớ. Đó là ngày phát xít Đức đầu hàng vô điều kiện, chấm dứt chiến tranh tại châu Âu.
  • Ở châu Á, ngày 8/8/1945 Liên Xô tiến công mạnh mẽ vào quân đội Nhật, buộc Nhật phải đầu hàng đồng minh vô điều kiện vào ngày 14/8, chấm dứt hoàn toàn cuộc chiến tranh thế giới thứ hai đau thương, tàn khốc
  • Ở Đông Dương, theo như thỏa thuận của các nước Đồng minh rằng quân đội Anh, Tưởng sẽ vào Đông Dương để giải giáp vũ khí Nhật sau khi Nhật đầu hàng. Bấy giờ, thực dân Pháp lăm le lợi dụng đồng minh để khôi phục lại vai trò thống trị. Trong khi đó, đế quốc Mỹ cũng chống lưng cho các thế lực này can thiệp vào Đông Dương. Các phần tử phản động trong nước âm mưu thay thầy đổi chủ để chống lại cách mạng.

Phát triển lực lượng khi trải qua một số cao trào Cách mạng

Ở trong nước, sau khi đã trải qua các cuộc diễn tập tiêu biểu như cao trào cách mạng 1930-1931, 1936-1939, phong trào cách mạng ngày càng dâng cao, cụ thể như sau:

Cao trào cách mạng (1930 – 1931) với đỉnh cao là Xô viết Nghệ Tĩnh

  • Ở đâu có áp bức thì ở đó có đấu tranh – quy luật mà các phong trào đấu tranh trong giai đoạn này tuân theo.
  • Giai đoạn này, Giai cấp công – nông đã phối hợp đấu tranh chống đế quốc và phong kiến.
  • Đảng chỉ đạo nhiệm vụ cần thực hiện là phải giải phóng dân tộc và ruộng đất cho dân cày nhằm đáp ứng nguyện vọng thiết tha của công nông.
  • Tuy nhiên, thực dân Pháp đã đàn áp một cách dã man cao trào cách mạng 1930 – 1931. Phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn. Tuy vậy đã khẳng định được sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng ta.

Cao trào vận động dân chủ từ năm 1936 – 1939

  • Tình hình thế giới với nhiều diễn biến mới trong giai đoạn này, điển hình như sự ra đời của chủ nghĩa quân phiệt ở Nhật đe dọa hòa bình thế giới và “nhăm nhe” vào các phong trào cách mạng…
  • Cách mạng nước ta vào thời kỳ thoái trào năm 1931. Bên cạnh đó, quân Pháp thực hiện nhiều chính sách tàn bạo.
  • Với tinh thần yêu dân tộc sâu sắc, các giai cấp ở nước ta nhanh chóng thoát ra khỏi thời kỳ thoái trào để mở ra thời kỳ cao trào vận động dân chủ 1936-1939.
  • Cao trào 1936-1939 mang ý nghĩa như cuộc tổng diễn tập lần 2 chuẩn bị cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945.

Cao trào giải phóng dân tộc (1939 – 1945)

  • Thực dân Pháp đàn áp phong trào cách mạng Đông Dương sau khi chiến tranh thế giới thứ 2 bùng nổ (01/09/1939).
  • Vào 06/11/1939, Tổng bí thư Nguyễn Văn Cừ tại Hội nghị Trung ương Đảng đề ra mục tiêu lật đổ đế quốc đồng thời giành độc lập.
  • Phát xít Nhật tiến đánh Lạng Sơn, đồng thời ném bom Hải Phòng và đổ bộ lên khu vực Đồ Sơn vào 23/09/1940.
  • 27/09/1940, nhân dân Lạng Sơn đã tiến hành khởi nghĩa dưới sự lãnh đạo của đảng bộ.

Tình hình trong nước khi tiến hành khởi nghĩa tháng 8 năm 1945. 

  • Ngay trong đêm Nhật đảo chính Pháp, Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương đã quyết định phát động cao trào cách mạng làm tiền đề cho tổng khởi nghĩa. Tháng 3/1945 Đảng ta ra chỉ thị  “Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”.
  • Tháng 8 năm 1945, Hội nghị đại biểu toàn quốc của Đảng ta đã họp tại Tân Trào – Tuyên Quang đã khẳng định rõ ràng: “Cơ hội rất tốt cho ta giành độc lập đã tới”. Từ đó cũng quyết định phát động toàn dân khởi nghĩa để giành chính quyền từ tay phát xít Nhật cùng với tay sai trước khi quân Đồng minh tiến vào Đông Dương.
  • Bên cạnh đó thì Hội nghị cũng đã đề ra ba nguyên tắc nhằm đảm bảo tổng khởi nghĩa được diễn ra thắng lợi, đó là: tập trung, thống nhất, kịp thời.

Diễn biến tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945

  • Phát xít Nhật Bản đã tiến hành nổ súng để lật đổ chính quyền Pháp tại Đông Dương vào ngày 09/03/1945 => Như vậy lúc này kẻ thù của Cách mạng ta chính là quân Nhật.
  • Trung ương Đảng ra chỉ thị “Nhật Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” đồng thời cũng phát động phong trào kháng Nhật vào ngày 12/03/1945. Điển hình là phong trào phá kho thóc Nhật cứu đói…
  • Quần chúng tại Hiệp Hòa (Bắc Giang), Tiên Du (Bắc Ninh) và Bần Yên Nhân (Hưng Yên) đã nổi dậy dưới sự lãnh đạo của Việt Minh….
  • Việt Nam giải phóng quân ra đời vào ngày 15/05/1945.
  • Vào ngày 04/06/1945 thì Khu giải phóng Việt Bắc cũng ra đời.
  • Phát xít Đức đầu hàng Đồng Minh của Liên Xô vào ngày 08/05/1945. Bên cạnh đó thì phát xít Nhật cũng đầu hàng trong ngày 14/08/1945. Nhân cơ hội có một không hai này, Hội nghị Đảng đã thành lập Ủy ban khỏi nghĩa toàn quốc tại Tân Trào – Tuyên Quang.
  • Ngày 08/05/1945, chiến thắng của Liên Xô đã buộc phát xít Đức đầu hàng Đồng Minh. Ở châu Á, ngày 14/08/1945, phát xít Nhật cũng đầu hàng. Chớp lấy thời cơ, ngày 13/08/1945, Hội nghị Đảng toàn quốc họp tại Tân Trào (Tuyên Quang) quyết định thành lập Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc. Tiếp đó, ngày 16-8, Đại hội quốc dân họp, thành lập Ủy ban giải phóng dân tộc Việt Nam do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch.
  • Ủy ban Khởi nghĩa đã ra Quân lệnh số 1 triệu toàn dân khởi nghĩa vào 23 giờ ngày 13/08/1945. Vào ngày 16/08/1945, Đại hội Quốc dân họp tại Tân Trào đã thông qua những vấn đề hết sức quan trọng như: 10 chính sách lớn của Việt Minh; Lệnh tổng khởi nghĩa; quy định về quốc kỳ và quốc ca; đồng thời cũng thành lập Ủy ban Dân tộc giải phóng Trung ương – tức Chính phủ Lâm thời do đồng chí Hồ Chí Minh làm Chủ tịch.
  • Hưởng ứng lời kêu gọi từ Chủ tịch Hồ Chí Minh “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc các đồng bào hãy đứng dậy đem sức mà tự giải phóng cho ta”, nhân dân cả nước đã nhất tề đứng lên khởi nghĩa.
  • Còn tại những địa phương chưa nhận được lệnh Tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945 nhưng với tinh thần thấm nhuần Chỉ thị  “Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” đã động viên nhân dân nổi dậy dựa vào tình hình thực tiễn của địa phương.
    • Từ ngày 14/08/1945 đến ngày 18/08/1945, nhiều xã, huyện thuộc phần lớn các tỉnh ở Bắc Kỳ, một số tỉnh ở Trung Kỳ và Nam Kỳ đã nối tiếp nhau chớp thời cơ đứng lên giành chính quyền.
    • Ngày 16/08/1945, một đơn vị giải phóng quân do đồng chí Võ Nguyên Giáp chỉ huy xuất phát từ Tân Trào tiến về thị xã Thái Nguyên. Quân giải phóng chiếm nhiều vị trí, bao vây và tiến công quân Nhật trong thị xã.
    • Tại Hà Nội, ngày 15/08/1945, Uỷ ban quân sự cách mạng Hà Nội (tức Uỷ ban khởi nghĩa) đã được thành lập và khẩn trương hoàn thành kế hoạch khởi nghĩa. Trong khi quần chúng nhân dân ở nội ngoại thành sôi sục ý chí sẵn sàng xuống đường đấu tranh, Chính phủ bù nhìn vô cùng rệu rã, Khâm sai Bắc Kỳ đã bỏ nhiệm sở ở Hà Nội tạo ra thời cơ ngàn năm có một cho cách mạng Việt Nam.
    • Ngày 18/08/1945, Ủy ban quân sự cách mạng đã lãnh đạo nhân dân đứng lên khởi nghĩa đấu tranh giành lại chính quyền. Hàng chục vạn nhân dân đã xuống đường biểu tình ngày 19/08/1945. Cuộc biểu tình thị uy nhanh chóng biến thành khởi nghĩa giành chính quyền và nhanh chóng chiếm những cơ quan đầu não của chính quyền tay sai. Thắng lợi của cuộc khởi nghĩa ở Hà Nội chính là nguồn cổ vũ lớn lao cho phong trào ở các địa phương khác.
  • Huế đã hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch với cuộc khởi nghĩa giành chính quyền vào ngày 23/08/1945. Hàng chục vạn nhân dân nội thành đã biểu tình thị uy, chiếm các công sở. Đến chiều 30/08/1945, trước sự lớn mạnh của lực lượng dân chúng, vua Bảo Đại đã nộp ấn kiếm cho phái đoàn Chính phủ Trung ương lâm thời.
  • Ở Sài Gòn, sáng 25/08/1945, quần chúng tràn xuống đường phố chiếm Sở cảnh sát, Nhà ga, Bưu điện, Nhà máy điện, giành lại toàn bộ chính quyền. Thắng lợi tại Sài Gòn có ảnh hưởng quyết định lớn lao đối với những cuộc khởi nghĩa ở Nam Kỳ sau này. Những thắng lợi vẻ vang sau đó tại các địa phương Hồng Gai, Sơn La, Cần Thơ, Rạch Giá, Hà Tiên, Đồng Nai Thượng, góp phần làm nên thắng lợi vẻ vang của cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945.
  • Ngày 27/08/1945, Ủy ban giải phóng dân tộc đã được cải tổ thành Chính phủ cách mạng lâm thời.
  • Ngày 29/08/1945, thành viên Chính phủ đã được công bố trên các báo ở Hà Nội, trong đó bao gồm 15 người và do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch.
  • Ngày 2-9-1945, tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), thay mặt Chính phủ lâm thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
diễn biến cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945
Diễn biến cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945

Kết quả của cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945

Dưới sự lãnh đạo của  Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta, cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945 đã diễn ra và nhanh chóng giành được thắng lợi vang dội.

Ý nghĩa lịch sử tổng khởi nghĩa cách mạng tháng 8 năm 1945

Đỉnh cao của thắng lợi cuộc tổng khởi nghĩa cách mạng tháng Tám đó là sự kiện chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ đọc bản Tuyên ngôn độc lập trước quốc dân đồng bào tại Quảng trường Ba Đình vào ngày 2/9/1945, khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Có thể nói, tổng khởi nghĩa cách mạng tháng 8 năm 1945 có ý nghĩa vô cùng quan trọng không chỉ đối với nước ta mà đối với còn có ý nghĩa trên phạm vi toàn thế giới.

Mở ra một bước ngoặt lịch sử, lật đổ phong kiến và đế quốc 

  • Đối với nước ta, thắng lợi của cách mạng tháng 8 đã mở ra một bước ngoặt lịch sử, đập tan xiềng xích nô lệ, đánh đuổi đế quốc xâm lược, lật đổ chế độ phong kiến, lập nên nhà nước của Việt Nam Dân chủ cộng hòa – nhà nước kiểu mới dân chủ nhân dân đầu tiên ở khu vực Đông Nam Á.
  • Đồng thời, đưa nước ta từ một nước nửa thuộc địa nửa phong kiến trở thành một nước độc lập. Đảng ta từ hoạt động bất hợp pháp trở thành một chính đảng cầm quyền hoạt động công khai. Cách mạng tháng 8 thắng lợi đã đưa nước ta bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên độc lập tự do, giải phóng dân tộc gắn liền với giải phóng xã hội. Nhân dân ta từ thân phận nô lệ trở thành người làm chủ vận mệnh, làm chủ đất nước.

Đánh dấu sự thắng lợi của cách mạng, khẳng định vai trò của Đảng cộng sản 

Cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945 đã đánh dấu sự thắng lợi của đường lối cách mạng và vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương đối với cách mạng Việt Nam.

Cổ vũ mạnh mẽ các cuộc đấu tranh cách mạng trên toàn thế giới

  • Đối với cuộc đấu tranh cách mạng trên toàn thế giới, thắng lợi của tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945 đã góp phần đánh bại chủ nghĩa phát xít khi chúng ta đánh bại phát xít Nhật. Tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945 cũng đã đánh dấu sự sụp đổ đầu tiên của chủ nghĩa thực dân cũ trên thế giới, đồng thời cũng là thắng lợi đầu tiên của phong trào giải phóng dân tộc ở một nước thuộc địa. Chính vì thế nó cũng cổ vũ mạnh mẽ phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa trên thế giới.
  • Thắng lợi này còn có ý nghĩa to lớn hơn khi nước ta không những trở thành quốc gia độc lập mà còn được đứng trong hàng ngũ các nước dân chủ nhân dân và xã hội chủ nghĩa trên thế giới. Đó là nguồn cổ vũ mạnh mẽ đối với các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc khác, nhất là các nước thuộc địa của thực dân Pháp cùng nổi dậy đấu tranh tự giải phóng cho mình.
  • Hơn nữa, thắng lợi của cách mạng tháng Tám đã giáng một đòn chí mạng chọc thủng vào sào huyệt hệ thống thuộc địa của chủ nghĩa đế quốc, góp phần làm cho chúng suy yếu và sụp đổ.

Nguyên nhân thắng lợi của tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945

Để đi đến thắng lợi vang dội của cuộc tổng khởi nghĩa cách mạng tháng 8 năm 1945, Đảng và nhân dân ta đã biết vận dụng linh hoạt, sáng tạo những yếu tố chủ quan và khách quan, cụ thể đó là.

Kết quả của 15 năm xây dựng lực lượng và biết chớp thời cơ 

Về khách quan mà Đảng ta đã xác định đây là thời cơ ngàn năm có một: chủ nghĩa phát xít đã bước vào thời kỳ suy yếu. Đảng ta đã có một thời gian suốt 15 năm chuẩn bị, thực tiễn qua các cao trào cách mạng, rút ra những bài học kinh nghiệm từ thành công và thất bại.

Chiến thắng của Đồng minh trong chiến tranh chống phát xít đặc biệt là phát xít Đức, Nhật của Hồng quân Liên Xô chính là động lực lớn lao, là nguồn cổ vũ mạnh mẽ cho nhân dân ta đứng lên đấu tranh giải phóng dân tộc. Đồng thời đây cũng là thời cơ để nhân dân ta nhất tề đứng lên đấu tranh Tổng khởi nghĩa.

Chính vì chớp được thời cơ trên cơ sở nền tảng vững chắc của sự trưởng thành của Đảng và các phong trào cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng Cộng sản Đông Dương, Mặt trận Việt Minh đã lãnh đạo nhân dân khắp nơi trên cả nước đồng lòng đứng lên tiến hành cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945 thành công vang dội.

Đường lối chiến lược và chỉ đạo đúng đắn của Đảng 

  • Về nguyên nhân chủ quan, xuất phát từ tình yêu nước nồng nàn của nhân dân ta mà khi Đảng cộng sản Đông Dương, Mặt trận Việt Minh phất cờ khởi nghĩa thì nhân dân đồng loạt hưởng ứng.
  • Đảng cộng sản Đông Dương do Hồ Chủ tịch lãnh đạo đã đề ra một đường lối chiến lược, sách lược vô cùng đúng đắn dựa trên sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác Lê-nin kinh điển vào thực tiễn cách mạng Việt Nam.
  • Đảng ta đã tập hợp lực lượng, lãnh đạo được khối liên minh công nông vững chắc, tập hợp được mọi lực lượng yêu nước trong một mặt trận dân tộc thống nhất rộng rãi. Đồng thời, tranh thủ được sự ủng hộ của các nước tiến bộ trên thế giới.

Kết quả của phương pháp bạo lực cách mạng kết hợp đấu tranh chính trị

Cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945 là kết quả của phương pháp bạo lực cách mạng được kết hợp chặt chẽ với đấu tranh chính trị và vũ trang. Bên cạnh đó, cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945 còn là sự kết hợp chặt chẽ giữa đấu tranh nông thôn với đấu tranh thành thị.

Xây dựng thành công Đảng ngang tầm với nhiệm vụ giải phóng dân tộc 

Cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945 còn là kết quả của quá trình xây dựng Đảng ngang tầm với nhiệm vụ giải phóng dân tộc khi điều kiện trong nước và thế giới có nhiều thuận lợi.

Bài học kinh nghiệm của cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945

Có thể thấy rằng, cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945 đã để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý giá cho các chặng đường kế tiếp của Cách mạng nước nhà, cụ thể:

  • Để giải quyết nhiệm vụ chống đế quốc cùng với thực dân thì Đảng ta luôn phải vững vàng trên lập trường của giai cấp công nông, đồng thời cũng cần nêu cao ngọn cờ của chủ nghĩa xã hội, độc lập và tự do.
  • Trong quá trình lãnh đạo, cần biết tận dụng thời cơ thuận lợi, chớp thời cơ phù hợp để tiến hành tổng khởi nghĩa. Bên cạnh đó thì Đảng cần biết triệt để sử dụng mâu thuẫn của kẻ thù, tập trung lực lượng chiến đấu với kẻ thù trước mắt.
  • Từ nền tảng khối công nông được xây dựng vững chắc thì phải xây dựng mặt trận dân tộc thống nhất.
  • Con đường bạo lực cách mạng là con đường tối ưu nhất cần cương quyết tuân thủ để có được chính quyền.

Từ thắng lợi của cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945, nhà nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa đã ra đời, đánh dấu một bước tiến vĩ đại trong lịch sử dân tộc ta. Vì thế, có thể khẳng định rằng cuộc Tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945 có ý nghĩa đặc biệt với lịch sử nước nhà và trên toàn thế giới!.

LEAVE A COMMENT